Dit verhaal hoorde ik jaren geleden van Reinoud, destijds een van mijn collega’s. Ik gebruikte het jarenlang in technische trainingen om een bepaalde manier van programmeren te illustreren. Ondertussen heb ik het ook daarbuiten vaak verteld. Een verhaal over het lastige van dingen op een andere manier doen.
Een sovjet-econoom in Rotterdam
In de tijd dat de Muur nog niet gevallen was; toen Rusland nog in de Sovjet-Unie lag; in de tijd van de centraalgeleide planeconomie, toen in het Kremlin vijfjarenplannen werden gemaakt die in detail voor de komende jaren vastlegden wie wat wanneer en waar in welke hoeveelheid mocht kopen; … in die tijd was er een economencongres in Rotterdam.
Een sovjet-econoom was uitgenodigd en met zijn Rotterdamse gastheer reden ze op een ochtend naar de Erasmusuniversiteit. Onderweg moesten ze even tanken en toen ze daarna weer op de snelweg reden, keek de Rus zijn Nederlandse collega verbaasd aan:
– Dat is óók toevallig!
De Nederlander vroeg wát toevallig was, waarop de Rus antwoordde:
– Nét op het moment dat jij benzine nodig hebt, rijden we hier bij de pomp waar jij vandaag zoveel liter mag tanken!
De Nederlander keek niet-begrijpend naar zijn collega. Deze snapte opeens hoe het zat:
– Ah, natuurlijk. Omdat jij professor bent heb jij bepaalde privileges…
Weer keek de Nederlander vragend naar de Rus.
– Wacht, dan is het vanwege het congres?
De Nederlander gaf aan dat het zo niet werkte, hier. En langzaam begon het tot de Rus door te dringen:
– Dus jij wilt beweren, dat élke auto, op élk moment, bij élke pomp zomaar zijn tank vol mag gooien?!
De Nederlander knikte. Ja, zo zat het ongeveer in elkaar. Waarop de Rus z’n hoofd schudde:
– Maar dat kán toch niet werken?! Hoe weet de pomp hoeveel benzine op voorraad moet zijn? En wanneer moeten ze bijbestellen? Hoe kan een raffinaderij of een opslag zijn voorraden op peil houden? En, en… hoeveel olie moet een boorplatform omhoogpompen…
De Nederlander dacht even na en antwoordde:
– Ik weet ook niet hoe ze dat doen. Maar het werkt goed!
[…] Ik begin met het verhaal Het kasteel is te klein. Is dit een herkenbaar verhaal? Ik weet zeker dat het herkenbaar is. Zowel voor architecten als voor opdrachtgevers. Het verhaal bevat geen technische IT-details, maar allerlei bekende problemen en dilemma’s hebben een plek. Het open eind van het verhaal is een uitnodiging tot gesprek. Ik kan me voorstellen dat mensen in het publiek zich afvragen of met een dergelijk sprookje alle argumenten wel de aandacht krijgen die ze verdienen. Natuurlijk is de metafoor maar een deel van het verhaal; natuurlijk wordt van de architect verwacht dat hij ook met inhoudelijke oplossingen, suggesties of afwegingen komt. Maar het is de vraag of alle argumenten sec, zonder inleiding of bedding wèl voldoende aandacht krijgen. Komt de boodschap met technische presentaties, met ingewikkelde Powerpoint-dia’s wèl over? Dan vertel ik hoe Shell, begin jaren ’70, de kracht van verhalen ontdekte. Verhalen die geuren en kleuren bevatten; verhalen die een 3-D belevenis geven blijven hangen. Een verhaal kan ook gebruikt worden om zaken aan te kaarten die rechtstreeks wellicht lastig te adresseren zijn. Verhalen bieden de mogelijkheid om humor te gebruiken en dat is altijd sterker dan alleen maar te mopperen. Als metafoor voor wat er mis gaat in bureaucratische hiërarchieën lees ik dan een stukje voor uit Haas van Paul Biegel. Ik sluit af met een aantal vragen waar het gehoor mogelijk mee zit. “Werkt het?” Dat biedt me de gelegenheid om wat name dropping te doen en te verwijzen naar het werk van Gareth Morgan over het werken met metaforen in organisatiecontext en van Dave Snowden over verhalen als instrument voor zingeving, leren in complexe organisaties. “Kan ik het?” Iedereen kan verhalen maken en vertellen. Het hoeven niet sprookjes of dierenverhalen te zijn. Vaak werken anekdotes over successen of, nog liever, over mislukkingen erg goed. En je hoeft de verhalen ook niet in je eentje te maken. Door samen op zoek te gaan naar metaforen die aanslaan, werk je ook meteen aan een gedeelde visie. Maar de belangrijkste vraag is misschien wel: “Durf ik het?” Durf ik mijn vaste patronen te doorbreken en mijn zogenaamde zekerheden los te laten? Dat is namelijk erg eng. Daarom eindig ik mijn presentatie met het verhaal van de Sovjet-econoom in Rotterdam. […]