De expertparadox

Een expert weet en kan enorm veel, maar kan nog maar lastig onder woorden brengen wat hij doet en waarom. Ziehier de expertparadox.
Probeer maar eens aan iemand die niet kan autorijden uit te leggen hoe jij vanochtend naar je werk bent gereden. Of: waarom het gerecht van een topkok zoveel beter smaakt dan dat van mij, als we toch hetzelfde recept hebben gebruikt?

Ooit leerde de expert zijn vak: de termen, de modellen, het instrumentarium en de regels. In het begin vergde het toepassen ervan regelmatig terugbladeren in de boeken, navragen bij collega’s en soms op hoop van zegen een keus maken. Met het verstrijken van de jaren maakte hij zich zijn expertise eigen. Kennis werd intuïtie. Als je hem nu vraagt waarom hij een bepaalde beslissing nam, zal hij zeggen dat de keus voor de hand lag: “Dat is toch logisch.” Maar als je doorvraagt, vindt hij het verbazingwekkend lastig om onder woorden te brengen waarom het eigenlijk logisch is.

Toch moet expertise zo af en toe expliciet worden gemaakt. In het kader van een automatiseringsproject, omdat er een training voor beginners moet komen, of omdat een journalist iets wil schrijven of dit beroep. De expertparadox maakt dat je niet zomaar aan de expert kunt vragen of hij het zelf even allemaal wil opschrijven. Hij weet eenvoudigweg niet waar hij moet beginnen, wat voor de ander allemaal interessant en relevant is en zelfs welke woorden hij moet gebruiken voor datgene wat hij al jaren op intuïtie doet.

Het kan dan enorm helpen om op zoek te gaan naar concrete verhalen van dagelijkse gebeurtenissen. Wat was het eerste wat de expert deed toen hij vanochtend aan het werk ging? Vraag de financieel adviseur of dat eerste gesprek ging over een huis of een auto. Vraag de arts welke klachten haar eerste patiënt had en hoe ze een diagnose stelde? Vraag de kok waarom hij dit keer wat extra roomboter in de saus deed.
Neem bij de antwoorden geen genoegen met algemeenheden. “Oh, de diagnose heb ik in ruim de helft van de gevallen al voor 80% als de patiënt nog geen woord gezegd heeft.” Nee, je wilt weten hoe bij die eerste patiënt vanochtend ging. Help de expert over dit ene geval te vertellen, over deze ene situatie of patiënt. En maak dan nóg zo’n verhaaltje. En nóg een.

Het is voor een expert vaak heel bevredigend om op deze manier zijn werk als het ware af te pellen. Om onder woorden te brengen: wat dóe ik nu eigenlijk? Om erachter te komen dat hij eigenlijk een heleboel weet en kan.
Jij krijgt ondertussen gevoel voor het werk van de expert. Op basis van deze verhaaltjes kun je op enig moment doorvragen naar bijvoorbeeld patronen, bronnen, normen en waarden, cultuur: zaken die stuk voor stuk deel uit kunnen maken van de expertise. Maar leg eerst maar eens een stevig fundament van afzonderlijke, concrete verhaaltjes.


in

, , ,

Tags: