Teksten uit je hoofd leren en letterlijk vertellen, jezelf behoedend voor een aantal risico’s, is een waardevolle bezigheid.
Tijdens een toneelopleiding moest ik ooit voor het eerst teksten uit mijn hoofd moest leren. Zo ben ik poëzie gaan waarderen. Voordien nam ik nooit de tijd om een gedicht te lezen. Ik las gedichten altijd alsof ik een krantenartikel las: een tekst die zei wat er stond en niet meer. Sommige gedichtjes vond ik wel grappig, maar gedichten raakten me op die manier natuurlijk nooit. Toen ik ze echter uit mijn hoofd ging leren, zongen ze ook als ik er niet mee bezig was door mijn hoofd. Op onverwachte momenten dook er dan wel eens een nieuwe betekenis of associatie op. Dat vond ik eerst nogal gezocht, want wat ik er bij bedacht stond toch niet in de tekst? Maar ik leerde dat dat nu juist de kunst van het dichten is: suggereren, beelden en sferen oproepen zonder het letterlijk uit te spellen.
Ik leerde absurde teksten en gedichten van Becket uit mijn hoofd. Knap lastig, omdat er soms echt geen touw aan vast te knopen is. En toch. Toen ik ze van buiten begon te leren en ze begon uit te spreken, toen ik ermee ging spelen begonnen ze me wat te zeggen.
Gedichten moet je letterlijk voordragen. Dat kan door ze voor te lezen, maar ze uit je hoofd kennen levert dus een hoop extra op.
Met verhalen ligt het iets anders. Daar komt het vaak niet op een exacte formulering aan. Er zijn uitzonderingen. De dierenverhaaltjes van Toon Tellegen bijvoorbeeld. Ik vind dat je die niet ‘vrij’ moet proberen na te vertellen. De formuleringen in die verhaaltjes zijn zó fraai, helder, beknopt en veelzeggend, dat het haast gedichten zijn. Daar moet je als verteller niets aan veranderen. Maar, nogmaals, veel verhalen hoeven niet letterlijk.
Toch vind ik het waardevol om af en toe een verhaal wél uit mijn hoofd te leren. Naast alle voordelen van letterlijk vertellen die ik hierboven al noemde, komt er nog het voordeel bij dat je op deze manier loskomt van jouw eigen manier van formuleren. Doordat je letterlijk de tekst van de schrijver gebruikt, ga je dingen op een andere manier zeggen dan hoe je dat van jezelf zou hebben gedaan. En ook dat is in meerdere opzichten winst.
