Nikodemus – een week na Pasen

Jezus en Nicodemus – Rembrandt

Enkele jaren geleden maakte en vertelde ik het verhaal Nikodemus bij het strijkkwartet De zeven laatste woorden van Joseph Haydn. Muziek en een verhaal voor Goede Vrijdag. De dag waarop in de kerk de kruisiging van Jezus wordt herdacht; de vrijdag vóór Pasen, wanneer de kerk zijn opstanding viert. Dit jaar kreeg ik de uitnodiging om in een kerkdienst op de zondag na Pasen in plaats van de traditionele preek een verhaal te komen vertellen. Ik besloot het verhaal dat ik voor Goede Vrijdag had gemaakt aan te passen voor deze gelegenheid. Zoals wel vaker had dit heel wat meer voeten in aarde dan ik vooraf had ingeschat.

Nikodemus wordt in het Johannesevangelie drie keer genoemd, de laatste keer als wordt beschreven hoe hij de geurige kruiden en oliën kocht waarmee het lichaam van Jezus wordt gebalsemd. Daar eindigde logischerwijs de eerste versie van het verhaal. Maar als ik het nu ga vertellen, is het dus een week later. Een week waarin volgens de bijbel Jezus is opgestaan uit de dood en het graf heeft verlaten. Daar zal ik iets mee moeten in mijn verhaal.
Ik wil het verhaal ‘kloppend’ houden. Opstanding uit de dood vind ik een prachtig en troostrijk beeld, maar ik neem het niet letterlijk. Zelfs als het wel letterlijk is gebeurd, dan nog denk ik niet dat Nikodemus binnen een week christen geworden is. Ik moest er dus op letten dat ik de joodse priester die hij was niet opeens allerlei christelijke theologie laat verkondigen die pas in de eeuwen daarna is bedacht. Ook zonder die geloofswaarheden is opstaan op zichzelf al een krachtig beeld: in actie komen, protesteren, geen genoegen nemen met hoe het is.

Tegelijk ben ik me er terdege van bewust dat ik het verhaal vertel in een protestantse kerkdienst op de zondag na Pasen, de zondag die wordt aangeduid met Quasimodo Geniti: “als pasgeboren kinderen”. Dit verwijst naar de mensen in de christelijke gemeenten die in de paasnacht waren gedoopt en zo als opnieuw geboren waren. Dat beeld sluit wonderwel aan bij het gesprek dat Nikodemus en Jezus hadden, waarin Jezus hem oproept om opnieuw geboren te worden. Opnieuw geboren worden rijmt in mijn associatieve hoofd vervolgens weer mooi op opstaan uit de dood in het Paasverhaal. Het duurde even voor ik al die connecties zag.

Het schrijven kostte ook veel tijd omdat er nieuwe tekst bij moest komen. De eerste versie bestond uit fragmenten die ik tussen de muziekdelen van het strijkkwartet vertelde. De samenhang tussen de fragmenten kwam van de thematiek en muziek van Haydns stuk. Voor gebruik in de kerkdienst was dit geen geschikte vorm. Daar moest dit verhaal op zichzelf kunnen staan.
Deze tekst van Piet van Veldhuizen inspireerde me daarbij. Hij wijst erop dat de naam Nicodemus nergens in de bijbel voorkomt, maar dat er in de tijd van Jezus in Jeruzalem een joodse bestuurder was die Nakdimon heette. Mogelijk waren het verschillende personen, maar wat als Johannes de naam Nicodemus noemde om bij zijn gehoor associaties met de verhalen over Nakdimon op te roepen? Als verhalenmaker heb ik de vrijheid genomen om Nakdimon en Nicodemus samen te smelten tot één en dezelfde persoon, daarbij dankbaar gebruikmakend van de verbanden waarop van Veldhuizen wijst.

Tenslotte was het vinden van geschikte bijpassende liederen ook niet triviaal. Ik wilde het verhaal een aantal keer onderbreken met muziek en in een kerkdienst ligt het dan voor de hand om daarvoor gemeentezang te gebruiken. Omdat het verhaal helemaal in de tijd van Jezus speelt, koos ik ervoor te zoeken naar passende psalmen, de liederen van Israël, de liederen die Jezus en Nicodemus door en door kenden. Geïnspireerd door Pasen, dat wil zeggen, het joodse Pesach, zocht en vond ik verzen die gingen over de bevrijding uit Egypte (bevrijding: opnieuw geboren worden, opstanding), pelgrimsliederen, maar ook verzen die pasten bij licht dat doorbreekt in de duisternis – letterlijk wat gebeurt in een van de verhalen over Nakdimon.

Al met al heb ik de afgelopen weken het nodige lezen en zoeken, schrijven en herschrijven achter de rug, en inmiddels heb ik een versie waar ik vooralsnog tevreden over ben. Vooralsnog, want ik heb nog dik een week en in die weekweek ga ik de tekst instuderen. De ervaring leert dat er dan altijd nog zaken gaan wijzigen…

(Update: het verhaal heb ik inmiddels ook hier op de site gezet.)