Mensen zijn geboren verhalenmakers en -vertellers. Daar kleven grote gevaren aan. In zijn intrigerende boek De Zwarte Zwaan besteedt Nassim Taleb hier een heel hoofdstuk aan. Voor ik op die problemen inga, eerst een geruststelling voor iedereen die zich met verhalen bezighoudt. Taleb sluit zijn hoofdstuk namelijk als volgt af: “[…] narrativiteit heeft misschien toch zijn nut. Een diamant is alleen te slijpen met een diamant, en zo kunnen ook wij proberen anderen te overtuigen met een verhaal waarin de juiste boodschap verpakt zit – zoals verhalenvertellers doen.”
Wat is het probleem met verhalen? Wij mensen zitten zo in elkaar dat als we feiten aangereikt krijgen, we niet géén verbanden kunnen leggen. Verbanden leggen doen we automatisch. Als we horen dat een dictator is afgezet en dat de koers van de dollar is gestegen, dan zien we een verband. Als we horen dat iemand longkanker heeft en dat die persoon veel rookt, concluderen we dat het eerste een gevolg van het tweede is. Als een politicus in verkiezingstijd een verkeerde uitspraak doet, is dát de reden waarom zijn partij zoveel zetels heeft verloren.
Terwijl de werkelijke wereld veel complexer in elkaar zit. Misschien zijn er wel verbanden, maar waarschijnlijk zijn er nog veel meer factoren in het spel. Mogelijk is er ook helemaal géén verband tussen het een en ander. En om ons dat te realiseren, moeten we onszelf heel bewust dwingen om er zo tegenaan te kijken. Het is mensen eigen om verbanden te leggen – om verhalen te maken.
Het duiden van nieuws is dan ook vaak onzinnig. Toch gebeurt het continu. Analisten en journalisten komen met plausibele verhalen. En als ze elkaar dan ook nog gaan napraten, worden dat de enige verhalen die nog verteld en dus ook geloofd gaan worden. Maar uiteindelijk geldt: er is niet één reden, één oorzaak waardoor dit gebeurde. Allelei factoren speelden mee en misschien was het gewoon stomme pech of geluk. Een goed verhaal, een verhaal dat ‘klopt’ met de feiten, hoeft nog niet de waarheid te vertellen. Paranoïde mensen kunnen heel goed allerlei, zelfs tegenstrijdige gegevens tot een plausibel verhaal combineren. Verschillende paranoïde mensen komen echter tot verschillende verhalen die voor hen afzonderlijk dé waarheid zijn.
Als ik een verhaal maak, ben ik bezig met het selecteren van informatie en van woorden. Wat vertel ik wel en wat vertel ik niet? Hoe zeg ik het? Wat zeg ik en wat suggereer ik? Ik ben dus heel bewust met verhalen bezig en toch was het verhaal van Taleb voor mij een eye opener. Ik probeer nu nog kritischer te luisteren naar wat er wordt verteld, waar dat op gestoeld is en of mij niet een te simpele versie van een complexe werkelijkheid wordt voorgespiegeld.
